علائم و وقایع ظهور

س: شرایط ظهور امام مهدى (عج) با علائم ظهور آن حضرت، چه فرقى دارد؟ ج: به حوادثى که قبل از ظهور اتفاق مى افتد، از دو جهت مى توان نگریست: از یک دید، این حوادث، نشانه هاى نزدیک شدن ظهور امام مهدى (عج) هستند و از نگاه دیگر، برخى از این حوادث، زمینه ساز ظهور امام (عج) است. بنابراین، در تعریف این دو اصطلاح، شاید بتوان گفت: علائم ظهور، حوادثى است که بعد از شروع غیبت و قبل از آغاز ظهور، اتّفاق مى افتد و وقوع آن ها در احادیث پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امامان ذکر شده است. ولو این که آن حوادث، رابطه ى مستقیمى با ظهور امام زمان (عج) نداشته باشد. شرایط ظهور، حوادثى است که نزدیک ظهور امام زمان (عج) واقع مى شود و زمینه ى ظهور را آماده مى سازد و رابطه ى مستقیمى با ظهور امام زمان (عج) دارد. در احادیث، آمده که این حوادث، حتماً واقع خواهد شد. بنابراین، از دید علم منطق، رابطه ى میان علائم ظهور و شرایط ظهور، عموم و خصوص مطلق است; زیرا، هر شرط ظهورى، علامت ظهور هست، ولى هر علامت ظهورى، شرط ظهور نیست. بعد از ذکر تعاریف فوق، براى روشن شدن موضوع بحث، براى هر کدام از این موارد، مثالى از احادیث ائمه ى طاهر(علیهم السلام) ذکر مى شود. علائم ظهور امام باقر(علیه السلام) فرمود: «دو نشانه پیش از ظهور وجود دارد: خسوف ماه در پنجم ماه و کسوف خورشید در پانزدهم ماه. این امر، از زمانى که آدم(علیه السلام)به زمین هبوط کرد اتّفاق نیفتاده است».[1] شرایط ظهور ابوبصیر و محّمد بن مسلم از امام صادق(علیه السلام) نقل مى کنند که فرمود: «این امر (ظهور قائم(علیه السلام)) اتفاق نمى افتد مگر این که دو سوم مردم از بین بروند». به آن حضرت گفتند: «اگر دو سوم مردم از بین بروند، چیزى باقى نمى ماند». فرمود: «آیا راضى نیستید که شما از یک سومى که باقى مى مانند باشید».[2] البته گاهى هم علائم ظهور و هم شرایط ظهور در یک حدیث و یک جا ذکر شده است و تفکیک این دو از هم مشکل مى نماید. از دید دیگر، مى توان ادعا کرد که علائم ظهور، عبارت است از رویدادهاى اجتماعى و تحوّلات سیاسى و طبیعى که در زمان ظهور امام زمان(علیه السلام) واقع مى شود و مردم در آن نقش بارز ندارند و همه ى این وقایع، نشان از آماده شدن جهان براى ورود به عصرى جدید و آغاز دورانى سرنوشت ساز دارد، و شرایط ظهور، عبارت است از مواردى که مردم باید براى تحقّق و تعجیل ظهور امام زمان (عج) انجام دهند و در آن موارد تلاش کنند. در توقیع شریفى که از ناحیه ى مقدس امام زمان (عج) به شیخ مفید صادر گردیده، اَعمال ناشایست و گناهانى که از شیعیان سر مى زند، یکى از اسباب  طولانى شدن غیبت و دورى شیعیان از توفیق دیدار، شمرده شده است.[3] بنابراین، اگر شیعیان، در تهذیب نفس کوشش کرده و از گناهان دورى کنند، یکى از علل طولانى شدن غیبت را از بین برده به تعجیل ظهور کمک کرده اند. نتیجه این که هر دو تعریف فوق که براى علائم و شرایط ظهور گفته شد، از یک لحاظ، صحیح و از لحاظ دیگر، نواقصى دارد و شاید بهترین تعریف، جمع بین این دو تعریف باشد. س: امام زمان (عج) چه موقعى ظهور خواهند کرد و آیا آن حضرت از زمان ظهورش آگاهى دارد؟ ج: اکثر روایات اسلامى، چه از طریق شیعه و چه از طریق اهل سنّت که در مورد قیام حضرت مهدى (عج) وارد شده است، به این نکته اذعان دارند که هیچ کس جز خداوند متعال، از زمان ظهور آن حضرت، آگاهى ندارد. با این حال، علائم و نشانه هایى براى ظهور آن حضرت ذکر شده است که مهم ترین آن ها، فراگیر شدن ظلم و ستم، دورى مردم از دین، خروج سفیانى و... است.[4] فضیل، از امام باقر(علیه السلام) پرسید: «آیا براى این امر وقتى تعیین مى شود؟». امام سه بار فرمود: «کذب الوقاتون; تعیین کنندگان وقت، دروغگویند».[5] مفضل بن عمر مى گوید: به امام صادق(علیه السلام) عرض کردم: «آیا براى مهدى منتظر(علیه السلام)وقتى تعیین شده که مردم آن را بدانند؟». امام(علیه السلام) فرمود: «نه! هرگز! خداوند، اجازه نمى دهد که براى او وقت معیّنى باشد که شیعیان از آن آگاهى داشته باشند.». گفتم: «اى سرور و مولاى من! چرا نمى توان از وقت آن مطلع شد؟». فرمود: «زیرا، آن همان ساعت است که خداى تبارک و تعالى مى فرماید: (یَسْألُونَکَ عَنِ السّاعَةِ أَیّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی لا یُجَلِّیها لِوَقْتِها إِلاّ هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الاَرْضِ);[6] درباره ى قیامت از تو سؤال مى کنند که کى فرا مى رسد. بگو: «علمش فقط نزد پروردگار من است و هیچ کس جز او (نمى تواند وقت آن را آشکار سازد). در آسمان ها و زمین، سنگین (و بسیار پراهمّیّت) است... و نیز خداوند مى فرماید: (یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِینَ لایُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذِینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السّاعَةِ لَفِی ضَلال بَعِید);[7] کسانى که به روز رستاخیز ایمان ندارند، درباره ى آن شتاب مى کنند، ولى آنان که ایمان آورده اند، پیوسته، از آن هراسانند و مى دانند آن حق است. آگاه باشید! آنان که در روز رستاخیز تردید مى کنند، در گمراهى عمیقى هستند. مفضل بن عمر مى گوید: پرسیدم: «معناى مجادله در مورد ساعه چیست؟». امام فرمود: «کى متولّد شده؟ چه کسى او را دیده؟ او کجا است؟ کى ظاهر مى شود؟ این پرسش ها و مجادله ها، از شتاب در امر خدا، تردید در حکم خدا، مداخله در قدرت خدا، سرچشمه مى گیرد. چنین اشخاصى در دنیا، زیان کار هستند و گروه کافران در آخرت بازگشت بسیار بدى دارند... .[8] اسحاق بن یعقوب، نامه اى به توسط محمّد بن عثمان عمرى خدمت امام زمان(علیه السلام) فرستاد و سؤالاتى کرد. امام، در فرازى از پاسخ در مورد وقت ظهور فرمود: «و أمّا ظهور الفرج فإنّه إلى الله تعالى ذکره و کذب الوقاتون; ظهور فرج، به فرمان خداى متعال وابسته است و تعیین کنندگان وقت، دروغ گویانند».[9] بنابراین، علم به وقت ظهور امام زمان (عج) از اسرار خداوند است که آن را براى بندگان خویش بیان نکرده و پیشوایان معصوم(علیهم السلام) تعیین وقت براى ظهور امام مهدى (عج) را به هیچ وجه جایز نشمرده اند و آن را از اسرار الهى دانسته اند، ولى علاماتى را ذکر فرموده اند که چون آن علائم واقع شد، نزدیک بودن ظهور را نوید مى دهد. [1]. محمدباقر مجلسى، بحارالأنوار، ج 52، ص 207. [2]. همان. [3]. همان، ج 53، ص 177. [4]. ر.ک: محمد حسین موسوى کاشان، جهان در آینده، ص 24 - 25. [5]. شیخ طوسى، الغیبة، ص 261. [6]. اعراف: 187. [7]. شورى: 18. [8]. محمد خاتمى شیرازى، جهان بعد از ظهور یا فروغ بى نهایت، ص 19; بحارالأنوار، ج 53، ص2. [9]. سید حسین حسینى، یاد محبوب، ص 78.