آینده از دیدگاه قرآن

آینده از دیدگاه اسلام (1) این مطلب را در بحث اول یادآور گشتیم که اسلام هم، همراه و همگام با سایر مذاهب و ادیان آینده را مثبت ترسیم می کند. ترسیم آیند? مثبت در قرآن مجید به صورت بسیار خوبی بیان شده است؛ بدین معنی که در آغاز آفرینش انسان گفته شده است که نخستین انسان در روی زمین خلیفة الله است و خدا خواسته است در روی زمین خلیفة الله داشته باشد: « و اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفة »(1 ) آنگاه که پروردگارت به فرشتگان فرمود که من در روی زمین جانشین قرار می دهم. در این مورد ملائکه یه شگفت آمدند و خدا در پاسخشان آن چیزی را فرمود که موضوعش را همه شنیده اند. یکی از اساتید بزرگوار ما(2) در این مورد تعبیر زیبایی داشت بدین مضمون که آن روز ملائکه سر پل تجریش و میدان های پاریس را دیدند و گفتند: « اتجعل فیها من یفسد فیها؟! » و جنگ جهانی اول و دوم را دیدند و گفتند: « و یسفک الدماء؟! » اما خدا علی بن ابی طالب (علیه السلام) را دید و گفت: « انی اعلم ما لا تعلمون». قرآن می گوید اصلاً پیدایش انسان در روی زمین بر مبنای خلیفة الله بودن است؛ لذا خدا در آغاز خلقت فرمود: « انی جاعل فی الارض خلیفة» . بعد که انسان روی زمین آمد خدا یک نمونه داشت، تا همه به مانند آن نمونه شوند. برای ترقیب این مطلب به ذهن لازم است که مثالی را یادآور شویم. فرض بگیرید وقتی یک مدرسه ساخته می شود سازنده و بانی آن ابراز می دارد که ما در نظر داریم که در این مدرسه کسانی پرورش دهیم که بعد ها مهندس و دکتر و متخصص بشوند. اما بعد از گذشت مدتی و قبولی یک نفر، همین سازنده آن قبول شده را بر سر صف می آورد و می گوید که تمامی تلاش و زحمت و تهیة امکانات از جانب ما به خاطر همین یک نفر بود. برخی از روایاتی که در فضایل حضرت رسول و خاندان گرامی آن حضرت است مبین این مفهوم می باشد. فی المثل، آن جا که خداوند به پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) می فرماید: « لولاک ما خلقت الافلاک» .(3) اگر تو نبودی دست به آفرینش افلاک نمی زدم. آنگاه که خداوند متعال آدم ابوالبشر را آفرید از تمامی جهات نمونه بود و از این رو دیگران را فرمود که باید همچون او باشند. اما مدتی گذشت و دیگران آمدند، اما آن گونه که باید بشوند تا وعد? خداوند تحقق یابد نشدند، و موجب دلسردی مصلحین شد. ولی خداوند با ارسال انبیاء دیگر به آنان نشان می دهد که استقرار خلیفة الله درروی زمین ابتر نخواهد ماند؛ بلکه در آینده دیگرانی که مصداق اتم خلیفة الله می باشند در روی زمین مستقر خواهند شد. بعضی فکر می کردند که باید وعد? خداوند قطعی تر بشود؛ لذا در قرآن، اول می گوید: « انی جاعل فی الارض خلیفة» بعد انبیاء تذکر می دهند و به حضرت داود و سلیمان که می رسد، خداوند چنین می فرماید: « و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون».(4) برای اینکه بدانیم آیات مربوط به این موضوع در قرآن چگونه و به چه سبک و سیاقی است، مثالی می آورم: شما اجزاء این ضبط صوت را از همدیگر باز کنید و آن را با مقدار زیادی پیچ و مهره های ضبط صوت دیگر مخلوط کنید و بدهید به بنده و بگویید این اجزاء را بر همدیگر سوارنمایید. اگر من به این کار وارد نباشد از عهد? انجام این کار بر نمی آیم. اما حالا آن را بدهید به دست فردی که تعمیر کار و یا سازنده ضبط صوت را جدا می کند و روی هم سوار می کند و آ« را همچون اولش به دست شما می دهد. آیات مربوط به امامت و همچنین آیات مربوط به قائمیت در قرآن نیز بدین گونه از یکدیگر باز شده است. این را ما که وارد نیستیم، نمی دانیم از کجای قرآن امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در می آورد، یکی از وسط و یکی هم از جای دیگر در می آوردو دهبیست تا آیه را باهم و کنار هم که بگذارد، جز قائم اسلام و مهدی موعود شیعه مصداق دیگری پیدا نمی کند. از این مجموعه آیات اگر خواسته باشیم چند تا را مشخص کنیم یکی از آن ها آیه : « انی جاعل فی الارض خلیفة » است. اگر بپرسید این آیه یعنی چه، جواب خواهیم گفت: یعنی اینکه، باید در روی زمین خلیفة الله باشد. آیه دوم همان است که اشاره شد و نشان می دهد که این وعده خدا حتمی است. زیرا خداوند می فرماید: « و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون». یعنی: همانا نوشته ایم در زبور داود بعد از تورات ( در تفاسیر « ذکر» را در آیه هم به معنی تورات گرفته اند و هم به معنی تذکر) که « زمین» را بندگان صالح من وارث می شوند. خوب این زمین چقدر است؟ آیا یک قطعه زمین سیصد چهارصد متری است؟ نه، یک قطعه زمین نیست، بلکه کل ارض است، « الارض» است و این الف و لام در اینجا الف و لام جنس است، یعنی تمام زمین. پس تمام زمین را بندگان صالح به ارث خواهند برد. در آیه دیگری می فرماید: « ... ان الارض لله یورثها من یشاء من عباده و العاقبة للمتقین».(5) پس در اینجا باید این نکته را توضیح بدهم که گاهی ما کلیاتی می گوییم که فرضاً فلان کار خواهد شد، و گاه آ« را به صورت وعده در می آوریم. در کارهای معمولی هم همین طور است. مثلاً یکی از دوستان هر وقت به ما می رسد می گوید: « یک مهمانی خواهم داد». البته این یک بیان کلی است؛ اما کی؟ کجا؟ آیا پشیمان نخواهد شد؟ پس این هنوز وعده نیست. یک روز هم ایشان می آیند و می گویند: « آقا بنویسید و یادداشت کنید که من مهمانی خواهم داد». خوب، یادداشت می کنیم؛ ولی هنوز این دوست ما وعده نگرفته است. اما یک روز هم می خواهم که در فلان روز و فلان ساعت در فلان محل بیایند به مهمانی». این، سه مرحله نوید در آینده است. البته باید بدانید که یک « وعده» داریم و یک « وعید» داریم. « وعید» به معنی تهدید است و تهدید اگر عملی نشود بهتر است. اما « وعده » اگر عملی نشود قبیح و زشت است. خدا وعید زیاد دارد: « جهنم می برم، عذاب می کنم و ... » ولی بعد هم می بخشد. خداوند به سبب غفاریتش ممکن است از وعیدش تخلف کند. اما تخلف از وعده اگر داشته باشد قبیح است. چون چنین شد خدا می گوید: « وعده الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات ».(6) در ابتدا فرمود: « انی جاعل فی الارض خلیفة » اما حالا می گوید: « وعد الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم » - یک نمونه از نحوه خلافت در داود و سلیمان بود - « و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم » دینشان را در دسترس و امکان آن ها قرار خواهیم داد. کدام دین؟ همان دینی که ما برایشان پسندیدیم. خوب، در کجای قرآن قرار دارد که این دین پسندیده چیست؟ آنجا که می فرماید: « الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دیناً »(7) پس آن دین مورد دضایت در آی? دیگر قرآن مشخص است که چیست: « و رضیت لکم الاسلام دینا». پس در یک آیه می گوید: « و لیمکنن لهم دینکم الذی ارتضی لهم» ؛ همان دینی را که برایشان پسندیده ایم در دسترس و قابل استفاده و عمل قرار خواهیم داد. بعد می فرماید: « و لیبدلنهم من بعد خوفهم امناً » . این عنوان و یا به اصطلاح تعبیر به امنیت و خوف چیست؟ مسأله خوف یک مسأله کلی است مثل: ترس از گرسنگی، ترس از نا امنی، ترس از جنگ جهانی، ترس از جنگ های اتمی و ... اینها همه خوف است و لذا خدا می گوید: « و لیبدلنهم من بعد خوفهم امناً» . یعنی محیط و فضای ترس آلود قبلی آنان را به امنیت و آرامش تبدیل می کنیم. و بعد می فرماید: « یعبدوننی لا یشرکون بی شیئاً» بندگان خالص من خواهند بود و هیچ چیزی را برای من شریک قرار نخواهند داد. سپس می فرماید: « و من کفر بعد ذلک فاولئک هم الفاسقون». حالا بعد از این وعده یا بعد از تحقق وعده، می خواهد تکلیف کسانی را که کفر بورزند معلوم کند و می گوید این ها دیگر فاسق هستند. پس اینجا دیگر به صورت وعده در آمد. اکنون ببینیم که این وعده به مرحلة تحقق اراده رسیده است یا فقط می گویند وعده است، آن هم در مقام کلی. در این مورد هم آیه ای است که می گوید: « و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین* و نمکن لهم فی الارض و نری ؟؟؟ » .(8) توضیحاً متذکر می گردد که کلم? « مستضعف» به معنی ضعیف نیست، بلکه معنای صحیحش « ضعیف خواسته شده» یا « ضعیف نگه داشته شده» است. مستضعف ممکن است قوی هم باشد اما خواسته اند که ضعیف نگاهش دارند و یا ضعفش را خواسته اند. پی نوشتها : 1. بقره، 2، 30. 2. حضرت آیة الله حاج شیخ حسین وحیدی خراسانی در یکی از منابر سی سال قبل خود در مسجد ارک تهران. 3. علامه مجلسی: بحار الانوار ، 15/28. 4. انبیاء. 21، 105. 5. اعراف، 7: 128، زمین از آن خداوند است به هر کس از بندگانش که بخواهد به ارث خواهد داد. و فرجام کار از آن رهیزکاران است. 6. نور، 24: 55: خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام می دهند وعده داده است. 7. مائده، 5/ 3: امروز دینتان را برایتان کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام نمودم و اسلام را برای شما پسندیدم. 8. قصص، 28/ 5و6: و اراده داریم که بر کسانی که در روی زمین ضعیف و ناتوان نگه داشته شده اند منت بگذاریم و آنان را پیشوایان و وارثان قرار دهیم و روی زمین برایشان امکانات پدید آریم و از سوی آنان به فرعون و هامان و لشکریانشان آنچه را از آن می ترسیدند بنمایانیم. منبع: گفتارهایی پیرامون امام زمان علیه السلام سید حسن افتخارزاده